Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem
Zakopane 29 października 2023r.
Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku to pierwszy zakopiański cmentarz założony w drugiej połowie XIX wieku przez pierwszego proboszcza zakopiańskiego, księdza Józefa Stolarczyka. Powstał w 1851 roku przy istniejącym wcześniej i rozbudowywanym kościele pw. św. Klemensa. Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na której jest zlokalizowany, Jana Pęksy. W gwarze góralskiej „brzyz” oznacza urwisko nad potokiem. Bramę cmentarną zaprojektował Stanisław Witkiewicz Pod koniec 1931 roku wpisano go do rejestru zabytków i nadano nazwę Cmentarza Zasłużonych. Oznaczało to, że każdy pochówek wymagał od tej pory zgody konserwatora zabytków, a na cmentarzu chowano już tylko ludzi wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala.
Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, w tym 250 osób zasłużonych. Prawie wszystkie nagrobki są niepowtarzalnymi dziełami sztuki: kapliczkami, góralskimi krzyżami rzeźbionymi w motywy podhalańskie, malowanymi na szkle lub wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu.
Wiele z nich powstało w pracowni Władysława Hasiora m.in. rzeźby na grobie Marii Witkiewiczowej, Józefa Fedorowicza, Antoniego Rząsy, Wandy Widigierowej. Na cmentarzu są rodzinne nagrobki rodów góralskich: Gąsieniców, Walczaków.
Są tu groby: Witkacego razem z mogiłą jego matki, Stanisława Marusarza z żoną lreną, Kornela Makuszyńskiego, Władysława Orkana, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tytusa Chałubińskiego, Sabały i Stanisława Witkiewicza, Karola Stryjeńskiego, Antoniego Kenara, Jana Długosza, Antoniego Rząsy, Władysława Hasiora, Zofii Radwańskiej-Paryskiej, Witolda Paryskiego, grobowiec rodziny Chramców mogiła ks. Józefa Stolarczyka, Beaty Obertyńskiej, Mieczysława Biernacika, artysty-kowala i muzyka.
Wśród symbolicznych nagrobków na cmentarzu są także: nagrobek himalaisty Macieja Berbeki, krzyż upamiętniający etnografa Bronisława Piłsudskiego, a także tablice pamiątkowe poświęcone polskim kompozytorom związanym z Zakopanem m.in. Karolowi Szymanowskiemu, Mieczysławowi Karłowiczowi Znajduje się tutaj też symboliczny grób gen. Mariusza Zaruskiego zmarłego w 1941 roku w więzieniu w Chersoniu.
Relacja filmowa
Muzyka instrumentalna – płyta: W światłach ciemności, utwór: Lekki jak wiatr
Andrzej Gulewicz MTV24